Małopolskie obserwatorium astronomiczne. Jedyne takie miejsce w Polsce
Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza w Małopolsce to miejsce wyjątkowe i szczególne. Dlaczego? Jego historia rozpoczyna się tuż po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 roku. Wówczas prof. Tadeusz Banachiewicz, dyrektor Obserwatorium Krakowskiego stworzył koncepcję budowy zamiejskiej stacji obserwacyjnej ulokowanej poza Krakowem. Szczytem, na którym miał stanąć nowy obiekt był Lubomir (903 m n.p.m.) położony, w zależności od opracowań naukowych – w Beskidzie Wyspowym bądź Beskidzie Makowskim. Ważnym był fakt, że góra ta leżała niedaleko Krakowa, w odległości ok. 30 km. Kolejnym istotnym czynnikiem były wyjątkowo dobre warunki pogodowe oraz brak źródeł zanieczyszczenia światłem w pobliżu szczytu Lubomir.
Opisywane Obserwatorium Astronomiczne na Górze Lubomir powstało w 1922 roku. Z początku stację wyposażono w dwa refraktory o średnicy 135 i 76 mm. Na szczycie znajdowała się również stacja meteorologiczna. Co ciekawe, w małopolskim obserwatorium nie było wówczas prądu, ani telefonu. Nieco później obserwatorium na Lubomirze wyposażono w teleskop o średnicy 115 mm. W stacji tej pracowali m.in. Jan Gadomski, Lucjan Orkisz, Jan Mergentaler, Rozalia Szafraniec czy Kazimierz Kordylewski. Przed wybuchem II wojny światowej w obserwatorium na Lubomirze dokonano ważniejszych odkryć. Zaliczamy do nich odkrycie przez Lucjana Orkisza komety C/1925 G1 (Orkisz) – była to pierwsza kometa odkryta przez Polaka. Innym ważnym osiągnięciem było odkrycie komety C/1936 O1.
Niestety, Obserwatorium Astronomiczne na Lubomirze w czasie II wojny światowej zostało zniszczone. Niemcy spalili obiekt 15 września 1944 roku. Po budynku zostały jedynie fundamenty. Sprzęt skonfiskowali okupanci.
Ostatecznie, po wielu staraniach zainicjowanych w 2003 roku Obserwatorium Astronomiczne im. Tadeusza Banachiewicza otwarto 6 października 2007 roku, w 70. rocznicę odkrycia drugiej komety przez Władysława Lisa.
