"Mały Wawel" w Baranowie Sandomierskim. Jaka jest historia zamku?
Baranów Sandomierski to miasto położone w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim nad dwoma rzekami Wisłą i jej prawobrzeżnym dopływem - Babulówką. Chociaż sama miejscowość jest niewielka - obejmuje zaledwie 9,15 km2 powierzchni i liczy niespełna 1,5 tysiąca mieszkańców - może pochwalić się naprawdę wyjątkowym zabytkiem. Znajdujący się na jej terenie późnorenesansowy zamek ze względu na podobieństwa architektonicznie nazywany jest bowiem "Małym Wawelem". Wybudowana w latach 1591-1606 rezydencja powstała według projektu włoskiego architekta Santi Gucciego, który działał na terenie naszego kraju, także w Krakowie. Stolica Małopolski zawdzięcza mu, chociażby dom przy Kanoniczej 21, Pałac Królewski w Łobzowie czy Kaplicę Myszkowskich przy kościele Dominikańskim. Gucci był też twórcą nagrobka Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego oraz pomnika Anny Jagiellonki, które nomen omen znajdują się na Wawelu.
"Mały Wawel" powstał na miejscu rycerskiego dworu obronnego, który w XV w. należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. Na przestrzeni lat budowla zmieniała właścicieli aż w końcu trafiła w ręce Rafała Leszczyńskiego herbu Wieniawa, z którego inicjatywy został wzniesiony dwór renesansowy na planie prostokąta, czyli obecna część zachodnia zamku. Nowe budynki i dziedziniec z krużgankami pojawiły się za czasów Andrzeja Leszczyńskiego. Ostatnim właścicielem rezydencji z tego rodu był Rafał - ojciec Stanisława Leszczyńskiego, króla Polski w latach 1704–1709 i 1733–1736.
Po Leszczyńskich zamek przechodził w posiadanie innych rodów, które przeprowadzały kolejne remonty. W XIX wieku rezydencję strawiły dwa pożary. W 1898 r. odbudowę zlecono mieszkającemu i działającemu w stolicy Małopolski architektowi Tadeuszowi Stryjeńskiemu, przez co kaplica zamkowa w Baranowie Sandomierskim zyskała cechy przypisywane krakowskiej secesji. Co ciekawe, nie był to jedyny krakowski akcent. Za witraże odpowiadał bowiem Józef Mehoffer, a obraz ołtarzowy „Matka Boska Niepokalana” namalował Jacek Malczewski.
W czasie II wojny światowej zamek był zajmowany przez Niemców, a po jej zakończeniu przez Sowietów, który zdewastowali wnętrza rezydencji, a następnie ówczesne władze PRL przekształciły ją w stajnie i magazyn. Swoją świetność budowla odzyskała w latach 60-tych po dziewięcioletnim remoncie. Odrestaurowany zamek zagrał w serialu "Czarne chmury" oraz w filmach "Barbara Radziwiłłówna" i "Klejnot wolnego sumienia". Jego obecnym właścicielem jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie, która udostępnia część pomieszczeń zwiedzającym.
Zamek w Baranowie Sandomierskim. Jakie atrakcje czekają na zwiedzających?
Podczas zwiedzania "Małego Wawelu" koniecznie trzeba zajrzeć do Galerii Tylmanowskiej (będącej dziełem Tylmana z Gameren) i secesyjnej kaplicy autorstwa Tadeusza Stryjeńskiego. Warto zwrócić też uwagę na basztę Falconiego ze złotymi zdobieniami i kolumny krużganków, na których umieszczono maszkarony. Na jednej ze ścian muru można zobaczyć zabytkowy zegar słoneczny z łacińskim napisem "Amcis qualibet hora", czyli "Przyjaciołom sprzyja czas". Spacerując po wnętrzach zamku, nie sposób nie zauważyć tamtejszych pięknych polichromii. Ponadto "Mały Wawel" w przeciwieństwie do swojego "pierwowzoru" otoczony jest 14-hektarowym obszarem parkowym. W parku znajdują się ogrody w stylu angielskim, francuskim oraz włoskim, po których goście mogą przechadzać się i podziwiać tamtejsze rzeźby plenerowe. Wszystkie wspomniane atrakcje, znajdziecie w naszej galerii.
