Szczawnica. Węgierski ziemianin, który stworzył potęgę małopolskiego uzdrowiska
Historia Szczawnicy, dziś niezwykle popularnego uzdrowiska w Małopolsce zaczęła się jeszcze w średniowieczu. To właśnie z tego okresu, a konkretnie z 1413 roku pochodzą pierwsze zachowane dokumenty wzmiankujące istnienie Szczawnicy, choć, jak podaje Kinga Trygar w publikacji „Szczawnica i okolice”, wieś istniała prawdopodobnie już dwa wieki wcześniej. Choć dziś miejsce to znamy głównie z walorów uzdrowiskowych, Szczawnica w swej historii doświadczyła wielu lat zniszczeń i wojennej pożogi. W tej okolicy w XVIII wieku toczyły się walki III wojny północnej, obejmujące starcia pomiędzy wojskami rosyjskimi i siłami starosty Lubomirskiego. Kinga Trygar informuje również, że w latach 1735 i 1736 przebywali tam kozacy przeciwni Stanisławowi Leszczyńskiemu, a w latach 1768-1770 swe walki toczyli konfederaci barscy.
Historia Szczawnicy jako uzdrowiska rozpoczyna się w XIX wieku. Jak czytamy, w 1828 roku dobra szczawnickie przejęła pochodząca z Węgier rodzina Szalayów. Ziemią zarządzali Józefina i Stefan, którzy wykorzystywali handlowo pierwsze odkryte w Szczawnicy źródła. Prawdziwym twórcą potęgi Szczawnicy jest jednak ich syn – Józef Szalay, który po śmierci Stefana rozpoczął zarządzanie dobrami. Jak czytamy w publikacji „Węgierska Małopolska” autorstwa Katarzyny Siwiec i Mieczysława Czumy, za czasów Józefa Szalaya Szczawnica stała się najpopularniejszym uzdrowiskiem w Galicji. Zbudował on pierwsze łazienki, nowe wille i pensjonaty, a także dał oprawę architektoniczną pierwszym źródłom, powiększając również Park Górny.
Józef Szalay sprowadził do Szczawnicy wiele rzadkich okazów drzew. Do dziś w parku rosną posadzone przez niego buki, jodły, klony czy sosny. Jak czytamy, dodatkowo zaprojektował i wyposażył on w instrumenty kościelne Kaplicę Zdrojową. Z wykształcenia Szalay był prawnikiem. Studiował we Lwowie.
Twórca uzdrowiska zmarł w 1876 r. w Szczawnicy, a przyczyną jego śmierci był prawdopodobnie udar mózgu. Z realizacją testamentu bywało różnie. Akademia Umiejętności nie zawsze wywiązywała się z zobowiązania wypłaty połowy rocznego dochodu z uzdrowiska synom Józefa Szalaya. Ci zaś, wychowywani przez bogatego stryja (Józef pozostawał w separacji z żoną mieszkającą w Jaśle), lekką ręką wydawali pieniądze, zastawiając co tylko się da. W 1909 r. Akademia Umiejętności, wbrew woli testatora, sprzedała uzdrowisko hrabiemu Adamowi Stadnickiemu – podają autorzy publikacji.
W 2002 roku w Szczawnicy odsłonięto pomnik Józefa Szalaya, węgierskiego ziemianina, który zbudował potęgę małopolskiego uzdrowiska. Dziś Szczawnica jest jednym z najpopularniejszych uzdrowisk w regionie, oferując wiele atrakcji turystycznych. Chętni mogą skorzystać z licznych szlaków biegnących w stronę Pienin czy Beskidów. Najpopularniejszymi atrakcjami turystycznymi Szczawnicy są m.in.: kolej krzesełkowa na Palenicę, spływy Dunajcem, Wąwóz Homole, wodospad Zaskalnik, cerkiew w Jaworkach czy górskie szczyty, takie jak Sokolica, Trzy Korony i Bryjarka.
