Niemieckie kolonie w Małopolsce. Te wsie nazywały się kiedyś inaczej [GALERIA]

Małopolskie wsie, które kiedyś były niemieckimi koloniami. Wciąż znajdziemy je na mapach

Małopolska jako kraina historyczna od wieków związana była z Polską. Przy okazji tego materiału należy rozróżnić dwa istotne pojęcia, czyli Małopolskę w kontekście wspomnianej krainy i województwo małopolskie w znaczeniu obszaru administracyjnego. Historyczna Małopolska to rejon o wiele większy, niż może się to wydawać obecnie. Patrząc wstecz jako „Małopolskę” określano tereny wchodzące w skład dzisiejszych województw małopolskiego, śląskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego, a nawet mazowieckiego i łódzkiego. Jeśli naniesiemy na dzisiejszą mapę Polski obszar historycznej Małopolski, szybko spostrzeżemy, że jest ona jedną z największych krain historycznych, obejmującą takie miasta jak m.in. Kraków, Żywiec, Częstochowę, Dąbrowę Górniczą, Kielce, Radom, Lublin czy Sandomierz. W 1764 roku, tuż przed I rozbiorem Polski, istniał administracyjny twór noszący nazwę województwa krakowskiego, w skład którego wchodziły m.in. Kraków, Częstochowa, Żywiec, Oświęcim, Nowy Targ czy Nowy Sącz. Tarnów leżał wówczas w woj. sandomierskim.

Wraz z I rozbiorem Polski terytoria wchodzące w skład dzisiejszego województwa małopolskiego zostały podzielone przez dwa cesarstwa – austriackie i rosyjskie. Jak podaje dr Monika Cepil w publikacji naukowej pt. „Kolonizacja józefińska na obszarze dawnej Galicji w świetle uwarunkowań prawno-osadniczych”, zgodnie z traktatem rozbiorowym z 1772 roku Austria zagarnęła południową część ówczesnego województwa krakowskiego, sandomierskiego, bełskiego, prawie całe województwo ruskie i Podole. Jak czytamy, skutkowało to konfiskatą wszystkich ziem klasztornych i królewszczyzny na rzecz zaborczego rządu, co z kolei oznaczało dużą ilość wolnych terenów. Tu właśnie możemy doszukiwać się początków tzw. kolonizacji józefińskiej. Związana z Uniwersytetem Łódzkim dr Monika Cepil podaje, że pierwszym pomysłem Austriaków na przejętych ziemiach było zniesienie systemu folwarczno-pańszczyźnianego i rozdzielenie terenów między ludność folwarczną, co okazało się niemożliwe z uwagi na niewystarczającą liczbę ludności.

Dlatego w następnych latach rozważono zasiedlanie terenów ludnością pochodzącą z Niemiec. Proces kolonizacyjny w Galicji rozpoczął patent terezjański Marii Teresy z 1774 r. o charakterze kupiecko-rzemieślniczym. Dokument gwarantował możliwość zamieszkania w galicyjskich miastach osobom wyznania innego niż katolickie. Zaproponowano im m.in.: nieodpłatne nadanie obywatelstwa, swobodę wykonywania zawodu, sześcioletnie zwolnienie z podatków, możliwość dziedziczenia oraz prawo do odprawiania nabożeństw w domach modlitwy Osadnicy początkowo dostali możliwość zamieszkania w czterech miastach: Lwów, Jarosław, Zamość i Zaleszczyki. W kolejnych latach mogli zamieszkać w podkrakowskim Kazimierzu oraz Brodach – pisze dr Monika Cepil.

Jak czytamy, ludność niemiecka zaczęła napływać na tereny m.in. dzisiejszej Małopolski za sprawą syna Marii Teresy – Józefa II. Zgodnie z jego zamysłem, jak pisze autorka, Józef II z kadry niemieckiej miał zamiar czerpać m.in. urzędników, podoficerów czy nauczycieli. Zadaniem kolonistów było również rozpowszechnianie języka niemieckiego i osłabianie narodowości polskiej.

Kolonizacja józefińska w Małopolsce. Wsie, które były kiedyś niemieckie

Kolonizacja józefińska swym zasięgiem szczególnie objęła Małopolskę, w tym tereny Sądecczyzny. Dr Monika Cepil w swojej publikacji naukowej wymienia wykaz józefińskich, czyli niemieckich wsi powstałych na terenie Galicji w latach 1783-1788. W przypadku Małopolski są to m.in.:

W rejonie Niepołomic

Bogucice, Bratucice, Deutsch Lednica, Furstenau, Kłaj, Krzeczów, Neu Gawłów, Neu Majkowice, Steindorf, Trinitatis, Vogstdorf.

W rejonie Starego Sącza

Biczyce Deutsch (Biczyce Dolne), Kadschau (Kadcza), Dąbrówka Niemiecka (obecnie część Nowego Sącza, Deutsch Dąbrówka), Ritter (Rytro), Nassendorf (Mokra Wieś), Ollschau (Olszanka), Zaundorf (Podegrodzie), Hutweide (Gaj), Wiesendorf (Łączki), Mustkau (Mystków).

Więcej byłych niemieckich wsi w Małopolsce znajdziecie w przygotowanej galerii. Do kiedy trwała kolonizacja józefińska? Dr Monika Cepil wskazuje na lata 1781-1785, kiedy ostatecznie kolonizacja niemiecka mocno wyhamowała. Jak wyglądała w praktyce? Ekspertka wskazuje, że jednym ze sposobów pozyskiwania osadników z Rzeszy były m.in. ogłoszenia w gazetach, a Galicję, czyli częściowo tereny dzisiejszej Małopolski przedstawiano jako „kraj obiecany”. Nowym osadnikom obiecywano gospodarstwo 40-morgowe, czyli ok. 10 hektarów ziemi. W innej pracy dr Moniki Cepil, pt. „Lokalizacja kościołów i cmentarzy we wsiach józefińskich na terenie województw małopolskiego i podkarpackiego” czytamy, że w całej ówczesnej Galicji ukształtowały się 133 nowe osady, z czego na terenie dzisiejszych województw małopolskiego i podkarpackiego – 70.

Do kiedy istniały wsie niemieckie w Małopolsce? Autorka wskazuje, że funkcjonowały one do II wojny światowej, choć ich rozwój wyhamował w 1918 roku, po zakończeniu I wojny światowej. Kiedy Niemcy ostatecznie opuścili Małopolskę?

Część ludności uległa polonizacji, niektóre miejscowości zachowały pierwotny charakter do II wojny światowej. Jednym ze sposobów polonizacji była zmiana religii z protestanckiej na katolicką. W 1939 r. po zakończeniu kampanii wrześniowej Niemcy i Związek Radziecki podpisali porozumienie o wymianie ludności, na mocy którego Niemcy galicyjscy mogli wyjechać do rodzinnego kraju. Wiele osób skorzystało z tego przywileju. Reszta Niemców opuściła Galicję w latach 1944–1945 – pisze dr Monika Cepil.