Wieś widmo w Małopolsce. Słynny kurort, który lata temu stracił prawie wszystkich mieszkańców [GALERIA]

Żegiestów Zdrój w Małopolsce. Wieś, która kiedyś straciła prawie wszystkich mieszkańców

Dzieje małopolskich wsi i miast są nierozerwalnie związane z dramatyczną historią Polski w XX wieku. Jednym z miejsc doświadczonych traumatycznymi wydarzeniami lat 1939-1945 jest z pewnością Żegiestów Zdrój. To miejscowość leżąca w powiecie nowosądeckim w gminie Muszyna, zamieszkiwana przez nieco ponad tysiąc osób. Przed wybuchem II wojny światowej (i jeszcze wcześniej) Żegiestów uchodził za jedno z prężniej rozwijających się i jedno z najatrakcyjniejszych obok Krynicy Zdroju uzdrowisk w Małopolsce (ówczesne województwo krakowskie). Złote czasy uzdrowiska to druga połowa XIX wieku. Erę jego rozwoju wyhamowała jednak I wojna światowa, po której nad Poprad znów wrócił znaczny ruch turystyczny. W dwudziestoleciu międzywojennym swe wille budowali tam m.in. poseł na Sejm II RP Jan Chojnicki-Dzieduszycki czy były prezydent Lwowa Jan Brzozowski. Jeszcze w 1934 roku uzdrowisko gościło blisko 4 tys. osób, a w 1937 roku wybudowano tamtejsze znane do dzisiaj sanatorium „Wiktor”.

Rok 1939 to data symboliczna w historii uzdrowiska w Żegiestowie. Początek II wojny światowej był także początkiem końca sławy kultowego wówczas kurortu. Po agresji Niemiec na Polskę i latach okupacji w Żegiestowie zaprzestano działalności uzdrowiskowej na okres 10 lat. Jak podaje Krzysztof Płowiec w publikacji „Dolina Popradu. Uzdrowisko Żegiestów-Zdrój” w tamtym czasie (1939-1945) trwała systematyczna grabież i dewastacja Żegiestowa. Część budynków przemianowano na użytek okupanta, lokując tam m.in. szpital wojskowy, szkołę policyjną czy ośrodek szkoleniowy młodzieży zrzeszonej w Hitlerjugend. Okres okupacji odcisnął olbrzymie piętno na uzdrowisku, które ostatecznie upadło.

Po zakończeniu działań wojennych podjęto próby wznowienia działalności kurortu, jednak wówczas na przeszkodzie stanęła władza ludowa, która nie pozwoliła na jego odbudowę w pierwotnej formie. Jak pisze Krzysztof Płowiec, w domu wczasowym „Wiktor” po wojnie uruchomiono dom dziecka przeznaczony dla sierot powstania warszawskiego, a większość budynków, które mogłyby znów stanowić o sile uzdrowiska przejęły władze partyjne. Dopiero w 1950 roku wznowiono działalność uzdrowiska Żegiestów na państwowych zasadach, choć miejscowość nigdy później nawet nie zbliżyła się do czasów swej świetności.

Wróćmy do czasów II wojny światowej. Tuż po jej zakończeniu zmieniły się nie tylko granice Polski, ale i Europy. Jedną z grup etnicznych, która licznie zamieszkiwała Sądecczyznę byli Łemkowie, osiedleni także w samym Żegiestowie. „Nowa” Polska zerwała wówczas raz na zawsze z wielokulturowością i wieloetnicznością. W wyniku wymiany ludności na linii Polska – ZSRR, a także problemów stwarzanych przez bojówki Ukraińskiej Powstańczej Armii zdecydowano o wysiedleniu Łemków do Związku Sowieckiego bądź na tereny zachodnie. Decyzja ta dotknęła również mieszkańców Żegiestowa. Mieszkańców wsi najpierw wysiedlano na mocy umowy polsko-sowieckiej, a następnie w ramach akcji „Wisła” w 1947 roku.

Akcja przesiedleńcza z Sądecczyzny rozpoczęła się 19 kwietnia 1945 r. przesiedlaniem z gminy Łabowa. Do tego czasu zgłosiło się 2460 rodzin, czyli 11 773 osoby (…) Akcja prowadzona przez władze cywilne powoli obejmowała kolejne gminy: 5 maja 1945 r. Nowy Sącz, 13 maja – Krynicę, 20 maja – Piwniczną, 21 maja – Florynkę, 23 maja – Nawojową, 29 maja – Tylicz. W czerwcu zgłosiły się 1084 rodziny. 4 lipca nastąpiły przesiedlenia w gminie Muszyna, a 19 lipca w gminie Grybów. Łemkowie zachowywali się spokojnie, do połowy czerwca zdołano przesiedlić 481 rodzin, a więc 2255 osób, co stanowiło m.in. 16,6 proc. mieszkających w Krynicy-Wsi, 34 proc. w Krynicy oraz 25 proc. osób z gminy Łabowa. Do 24 lipca 1945 r. z powiatu nowosądeckiego przesiedlonych zostało 13 100 Łemków, a więc 59 proc. – pisze Jarosław Kapsa w tekście „O Łemkach w dolinie Popradu” publikowanym na łamach Fundacji Wolność i Pokój.

Co ważne, przesiedlenia te nie odbywały się na zasadzie dobrowolnej, a często, jak podaje dr. Jan Pisuliński w „bardzo brutalny sposób”, dotykając prawie pół miliona osób.

Wysiedlenie Łemków z powiatu nowosądeckiego rozpoczęło się 27 czerwca 1947 r. i trwało do 10 lipca 1947 r. W tym czasie wysiedlono 10 510 osób. Według danych z PUR tylko z powiatu nowosądeckiego przesiedlono na tereny północne i zachodnie 1 898 rodzin – 9 290 Łemków. Wysiedlonej ludności zezwolono na zabranie dobytku mieszczącego się na dwóch wozach konnych, nie licząc inwentarza żywego – podaje Izabela Cywa w pracy „Polityka władz polskich wobec Łemków i Ukraińców w powiecie nowosądeckim (1945-1947).

Ilu mieszkańców ostatecznie stracił Żegiestów? Zgodnie z przytaczanymi powyżej danymi 1 kwietnia w gminie Muszyna mieszkało 1146 rodzin łemkowskich. Od 1 czerwca przesiedlono 1053 rodziny, a tego samego dnia rok później gminę zamieszkiwały zaledwie 93 rodziny łemkowskie/ukraińskie. Z Żegiestowa wywieziono łącznie 176 rodzin, czyli 760 osób. Szacuje się, że Żegiestów po II wojnie światowej stracił ok. 80-95 proc. mieszkańców.

Co ciekawe, niedawno po wieloletnich staraniach otwarto Dom Zdrojowy w Żegiestowie. Wiele wskazuje na to, że uzdrowisko może wkrótce próbować nawiązać do czasów swej dawnej świetności. Szczegóły znajdziecie w innym materiale.